Jhan bi gods ontfaermenese bisscop van Doernicke, Onsen gheminden in onsen heere der prieusen ende den zusteren van den hospitale onser Vrauwen in Curtricke van sente Augustijns ordine, In ons bisscopdom, Vanden welken de administracie van gheheelen rechte sonder middele ons toebehoert, saluut eewelic in onsen heere.
Ghi die den aermen leden van onsen behouder Jhesu Christi in den selven hospitale pleecht te dienene, plaecht in den eersten recepcie van den selven hospitale professie te doene ende reghele te hebbene alsoet wij hebben verstaen. Maer om de orloghe, om den brande ende om diversche mutacien van den lande, wat reghelen ende hoeghedaen dat soe was, anders dan bi eenre costume met ghescreven, van uwen voerders in Christum slapende ghenomen, mochte bliken.
Waeromme eenighe van u leden hebben dicwile om de scrupele van consciencien perplex ghesiin ende te wets.
Om dat uwe religieuse professie niet en keere in onzekerheden, no in onbekentheden, maer dat soe zij up ghetal, ghewichte ende mate van gode, ghelijc dat de ghewerken die ghi doet siin goddelic. Also de vroedeman orcond : U religioen zij gheordineirt ende ghecomposeirt in zeker wandelinghen, vulle obediencien, zuverhede behouden, aermoede vriendinne, de leden van Christum minnende al u leven in gods ghewerken verchiert, so als de brudegom Jhesu Christe sal commen, dat ghi ghecleet met brulocht cleederen moecht gaen met hem ter eeweliker brulocht. Amen.
Dese reghele hier onder ghescreven, u lieden allen ende elken sonderlinghe ende allen den ghonen die hier naer ontfanghen sullen ziin, gheven wij, scerpelicke bevelende, voert an eewelike te houdene ende te observerene.
In de name der helegher Drievoudicheit svaders soons ende shelichs gheests. Amen. Om dat tvoerrseide hospitael specialicke ende principalicke es ghesticht dat als de aerme zieke van waerwaert dat sij daer commen, zij siin sculdich gheheven, gheleit, ghedreghen, ghewaect ende alle andre duechden tallen tijden dat sijs van noede hebben ende hemlieden behouft, bi den zustren ghedaen te sine.
Waeromme wij willen ende ordineren dat van nu voert an, men ontfae in den selven hospitale, habile personen, dats te wetene: gans van zinne ende van lechamen, sterc ende machtich, van redelicker oudden, die gode ontsien ende die minnen ute caritaten den dienst van den aermen met allen crachte, met begherten ende affectien begheerende te vulcommene; niet propers hebbende maer de ghemeen bederve van den hospitale over haer propre houdende; zuverlike ende religieuselike in eendrachticheden ende in eenen wille te gader levende, so dat sij haer broot niet en eten ledeghelic.
Item als een persoene sal willen gaen in dit zusterlich gheselscap van den voers, hospitale.
Eerst ende voer alle dinc bi den meester van den voerseiden hospitale van onsen weghe gheordineirt ende ghestelt, ende bi der prieuse van den voerseiden hospitale, sal neerenstelic besouc ghedaen siin van haren levene ende van haren zeden, specialicke onder de ghene daer soe lancst ghewoent ende ghewandelt heift, ende meer van harer duecht ende vroetscepe dan van harer rijchede of toecomste.
Ende dit ghedaen, heift men hope dat soe sal siin profitelic ende orborlic den voerseiden hospitale, van den orlove ende consente van den voerseiden meestere bi ons, al soe boven gheseit es, gheordineirt ende ghestelt, de voerseide prieuse mitgaders den zustren, sal den voerseiden persoen die aldus wille ingaen, ontfaen also langhe alst hemlieden ghelieft te prouvene; ende in den tijt van harer prouve, es soe vonden ydone ende habile, men saelt ons eerst te kennene gheven.
Maer eerst sal de voerseide meester haer lesen claerlicke ende verstandelicke dese jeghenwordighe reghel ende exponeren in harer moederliker tale, ende dan sal soe gaen te biechten ende ghecrighen absolucie van haren zonden.
Ende bi also dat soe wille beloven bi der gracie van gode dese voerseide reghele naer haer macht gheheelic te houdene, van onsen consente ende auctoriteit, men salse ontfaen in zustere ende gheselnede van den voerseiden hospitale.
Voort om dat de voerseide zusteren bet moghen antieren de aerme, sij sullen hebben cleedren noch te lanc noch te cort, ende sullen mueghen draghen pelsen van cuenijnen of van lammeren, ende rocs ghevoedert met bollekins, die men noomt in walsche testelettes, ende boven langhe witte eenkele mantels, ende oec andre cortere mantels ghevoedert met cuenijnen wammen. Van dien voerseiden voederinghen sullen zij content sijn ende ghepait, of van mindren prijse, maer sij ne sullen niet draghen graeu rugghen noch cleen bont.
Ende eist de zake dat de voerseide zusteren gaen ute in de bederve van den voerseiden hospitale of om eenighe andre redelike zake bi orlove, in reghenachtighen wedere of donkeren of anderseins, om haer witte cleeders te verwarene, sij sullen moghen draghen boven zwarte mantels ende zwarte caproenen.
Sij sullen oec draghen zwarte scapelarise sonder caproen, zwarte wijlen, witte hooftcleederen ende sullen hem draghen simperlike.
Sij sullen oec draghen wullin hymden of saerkin. Maer om dat sij te zoetelicker sullen moghen handelen de aerme, sij sullen mueghen draghen linin mauwen.
Oec sullen sij up maeltraetsen in haerleder hymden slapen ende rusten, maer sij sullen mueghen hebben oercussinen van plumen.
Voort als den meester ende der prieusen sal dinken profijt ende oorborlijc dat eene zustere die te prouvene ghesiin heift, werde professe ghecreghen eerst van ons orlof, de meestre sal haer lesen dese reghele in harer moeder tale also boven staet ghescreven.
Ende de meester zal haer vraghen of soe wille de voerseide reghele beloven te houdene ende te vulcommene. Verantwordse JAES, men salse zenden te biechten, ende naer de offertorie van des messe, men salse ontfaen te professe, segghende in harer moeder tale dat hier naer volghet:
Ic N. gheven ende offere mi selven in dit hospitael also langhe als ic leven sal, den aermen zieken te dienene. In de name des vaders des soons ende des helichs gheests. Amen.
Daer naer de meestre houdende eenen bouc ende een broet sal antworden:
Ende ic bi desen boucke ende bi desen brode ontfa u ende inerve van den gheesteliken ende tijdeliken goede van dezen huus. In de name svaders soons ende des helichs gheests. Amen.
Dan es soe schuldich of te gane alle proprieteit ende te belovene zuverhede ende vulle onderhorichede den voerseiden meestere ende der prieusen.
Ende dan sal soe ligghen up de erde ende men sal lesen de responsorien, de collecten ende al dat behoert ter officien alsoet ghescreven staet in den bouc van der cleedinghen ende professien daer up ghemaect.
Ende daer naer men sal haer gheven wijnwatere ende soe sal gaen cussen der prieusen ende alle de zusteren, ende dan sal soe bliven in de achterste stede van den professe.
Ende voert an es soe schuldich ghetrauwe te sine den hospitale, belovende den belokene van den hospitale niet ute te gane sonder orlof.
Ende al dat men sal haer gheven te verwarene dat sal soe ghetrauwelicke doen meersen, ende ten meesten profijte bringhen naer haer macht.
Ende wanneer dat ghelieven sal den meestere of der prieusen soe sal goede ende loyale rekeninghe doen daer of, niet nemende of ghevende van den goede van den voerseiden hospitale sonder orlof.
Voort om dat tvoerseide hospitael es ghefondeirt ende gheordineirt up zekere nommere ende ghetale van zusteren, dats te wetene een prieuse die men maect bi electien, ende achte zusteren; men sal negheene boven desen voerseiden nommere ende ghetale om negheen zake ontfaen.
Item elke zustere die haren zoutere (psouter = psalter) kan lesen, om dat een zoutere elke weke zij eens ute ghelesen, soe sal lesen alle daghe eene nocturne ende alle daghe vigelien met iij. salmen ende iij. lessen. Maer tsondaechs ende mesdaechs met ix. salmen ende ix lessen.
Maer waert zake dat sij te vele te doene hadden om de zieke te antierene, sij mochten lesen bi Pater noster ende bi Ave Maria of vi Miserere mei deus, in zulke nommere ende ghetale als hier onder ghescreven staet.
Ende de ghene die niet en conen haren zoutere lesen, sullen alle daghe lesen. .c. Pater noster ende .c. Ave Maria naer de vij. ghetiden van onser moeder der helegher kerken. Dats te wetene:
om mattine xxvj.
om priemen, vesperen ende complien over elc xiii.
Item om thierce, middach ende noene, over elc vij.
Item om haer zonden vij.
Item over haer weldaders vij.
Item over de zuster die ghestorven es, de ghone die haren zouteren conen lesen, binnen iij. maenden naer haer doot sullen lesen iij. souters. Ende die haren souter niet en conen lesen, sullen lesen binnen drie maenden vc pater noster ende vc ave maria, of c. ende L. Miserere mei deus.
Ende sij sullen lesen also stille dat de eene niet en belet der andere. Ende de ghone die niet en moghen lesen bi excusacien van ziecheden, crancheden of anderseins, sullen moghen verhalen bi den consente van den meestre of der prieusen al soet hemlieden goet dinken sal.
Item als de zusteren sullen ziec sijn, de prieuse sal ghehouden sijn hemlieden te leverne cameren met cuemineyen ende aysement, bedden, slaeplakenen, eenen wachtere, eist eene zustere of een andre, waren de zusteren te zeere ghelast van den zieken, spise, dranc ende al dat behouft eenen zieken meinsche.
Ende oec sal soe ghehouden sijn te beziene alle daghe dat de aerme zieken sijn wel ende eerlicke ghegouverneirt, zoetelicke ende vriendelike gheantiert, van goeder spisen ende wijne, van vleessche, van vissche ende van allen dinghen naer den tijt, eer de zustren gaen eten, dats te wetene voer maeltijt, of eer of wat hueren dat van noode es.
Ende ware de prieuse in de bederve van den hospitale of anderseins gheoccupeirt, of eenich beled hadde dat soe hier toe niet en mochte verstaen, so soude soe dlast gheven eenen van den outsten zusteren te besorghene dat de voerseide zieke gheen faeute noch ghebrec en hadden.
Voert de voerseide zusteren sullen alle de vriindaghe van den iare vasten, of het en ware dat quame de Kerstdach up eenen vrijndach. Sij sullen ooc vasten de xl. daghen ende alle gheboden vastene bi der helegher kerke. Sij ne sullen gheen vleesche eten binnen den advent, ende sullen vasten in elke weke van den voerseide advent iiij. daghe, dats te wetene smaendaechs, swondaechs, svriinsdaechs ende saterdaechs.
Item al tjaer duere ute ghedaen de xl. daghen, sij sullen moghen eten zuvele.
Item de goede vriindach ende onser vrauwen assumpcie vigilie, sij sullen vasten te borne ende te broode.
Niet min, ware eenighe zustere van so cranker complexien, of so oud, of so ziec, datse niet mochte ghevasten alsoe boven gheseit es sonder haer groote grief, de prieuse sal moeghen met hemlieden dispenseren, dat sij sullen moghen eten alle vasten daghe naer haer discrcie. Ende oec dat sij sullen moghen eten up den goeden vrijndach ende onser vrauwen assumpcie vigilie, met haren broode pottage, ende drinken bier.
Voert sij sullen moghen elke weke van den iare eten vleesch iiij. daghe dats te wetene: tsondaechs, smaendaechs, sdisendaechs, ende sdonderdaechs, of het en ware dat vielen eeneghe vastendaghe gheboden bi der helegher kerken.
Sij sullen oec alle eten ende drinken up eene tafele, of het en ware dat om gasten of om andre dinghen men moeste meer tafelen setten.
Sij sullen oec te gader gaen slapen in den doormptere, ute ghedaen die ghedeputeirt sijn om de zieke te wakene.
Sij sullen tsilencie houden in den doormptre naer complien, of het en ware dat men moeste spreken om de occusoene van den zieken of anderseins.
Oec sij sullen houden tsilencie in de capelle, of het en ware dat sij gheexcuseirt waren om de bederve van den zieken.
Sij sullen alle daghe hoeren eene messe of meer, doet men se in de capelle, of sij ne waren besich omtrent de zieke. Niet min up den dach dat sij gheen messe horen en sullen, sij sullen haer ghetiden lesen met devocien.
Voert de ghene die bi orlove sullen gaen ute den voerseiden hospitale in de bederve van den huus, of in peregrimagen, of in de stede visenteren hare vrienden ziec, ghesondt, of anderseins, sullen moghen eten sulke spijse als men voer hemlieden setten sal naer den tijt.
Ende sij sullen hem houden simperlike in gane, in stane, in worden ende in allen dinghen.
Sij ne sullen gheene kindren heffen uter vonten, en sij bi specialen orlove van der prieuse. Maer de prieuse sal kindre moghe heffen, bi al so dat soe niet en dade, mochte scade doen den hospitale, of dat soet dade, soude draghen profijt of eere den voerseiden hospitale.
Negheene zustere sal spreken alleen eenighen man alleene, maer in de presencie van eenre zustre ofte twee sal soe moghen spreken. Of het en ware dat de man ware van haren naesten maghen, dats te wetene, vadere of broedere, oem, neve of eenighen eerliken persoen niet suspect.
Voert ne gheene zustre sal gaen uten voerseiden hospitale bi orlove, sonder eeneghe zustere met hare te gaen ghedeputeirt bi der prieusen.
Item de voerseide zusteren ne sullen hebben ne gheen propere, maer sij sullen moghen oorbo... alle hare dinghen die sij hebben bi den orlove van der prieuse. Sij ne sullen gheen testament maken, no gheven no nemen iet, sonder bi orlove van der prieuse. Ende als de voerseide zusteren sullen varen van live ter doet, al dat sij gheorboert hebben ende gheuseirt, sal toebehoeren den voerseiden hospitale.
Voert om te avizerene ende te traitierene de bederve van den huus, ende te corigierene de mesdaden ende de excessen, up datter eenighe sijn vriendlike uut karitaten ter zalichede van haer leder zielen. De prieuse sal elke weke houden capitele, ende daer salse proponeren, niet bi nide, bi hatyen of bi rancunen, maer bi minnen van justicien ende bi goeden affectien, up de ghone daer soe weet wat de corrigierene.
Ende de ghone die daer gheroupen sal sijn om te corrigierene, ne sal bi scalcheden, bi gramscepen of bi nidicheden haer niet excuseren of ontschulden. Maer om dander goede exemple te ghevene, soe sal haer selven wroughen. Want de vroede man seit, dat de gherechteghe meinsche es eerst wroughere van hem selven.
Voert de prieuse ende zusteren voerseid sullen gaen te biechten ieghen eenen confessoer van onsen weghe ghedeputeirt, ende ieghen gheenen andren, of het en ware in nootzaken; niet knielende voer siin aensichte maer besijden; claerlike ende verstandelike; met devocien ende met berauwene; segghende hare zonden so datse de voerseide confessoer mach wel verstaen. Haer leder ghesette penitencie, met goeder ghestader meeninghe niet weder te vallene in zonden, nerenstenlike te vulcommene.
Voert gheviele eenich ghesil of discoort tusschen der prieusen over een zijde, ende den zusteren over andre zijde, dat de voerseide prieuse wilde vermindren den zusteren hare provenden of haer recht, of dat soe wilde hemlieden hartelicker of rigoreuselicker traitieren ieghen redene, dat men heift gheploghen; Of dat de voerseide prieuse in tijden ende in wijlen niet en wilde rekeninghe doen van den temporelen van den voerseiden hospitale, of den staet niet en wilde toeghen; Of dat de voerseide zusteren waren rebelle in worden, in obediencien of anderseins ieghen de prieuse; Ende van allen dinghen die mochten ghevallen tusschen hemlieden:
De meester van den voerseiden hospitale, met hem ghenomen den voerseiden confessor ende andre notable personen, sulke als men goet dinken zoude, soudse mocht hi acorderen ende payen. Ende en mocht hijt niet doen, hi soudt ons laten te wetene ende signifieren, of onsen officiael om daer up te ordinerene alsoet redene gheven soude.
Voert de voerseide prieuse sal ghehouden siin elc siaers rekeninghe te doene van den goede ende temporele van den voerseiden hospitale.
Voert waert de zake dat kenlic ware den voerseiden meestere of der prieuse, dat de vorseide zusteren mochten sghelijcs niet doen ende vulcommen de artikelen, de peinen ende penitencien ghescreven in dese tieghenwordeghe reghele om cranchede van complexien, van outheden, van ziecheden of om eeneghe ander dinghen, Sij moeghen, of deen van beeden mach daer up dispenseren ende gracie doen te veranderne in lichter penitencien, of quytschelden, of doen alsoe hare consciencie goet ende redene dinken sal.
Het es oec te wetene, waert zake dat eeneghe zustere mesdede in eenich article boven ghescreven, of ieghen de ordene, of ieghen haer belofte: So soude ghecorrigiert zijn naer de correxie die staet ghescreven in den principalen brief, ghemaect, gheconformeirt ende ghezegelt bi onsen reverenden vader in gode, minen heere den biscop van den doernicke, Int jaer ons heeren .M.CCCC. endeneghenende twintich. De welke correxie en es niet hier ghescreven om datter vele pointen in sijn ende te lanc ware te scrivene.
Elc wachte hem van mesdoene.
CORRECTIE (bijgevoegd door een latere hand)
Voert waert dat eeneghe van den zusters de zieken qualic tracteerden, tsij bij stuerheden, gheckinghe yet aensegghen, cleenicheyt oft iniurie, die sal houden eenen dach lanc silencie ende sal maer broot, potaigie ende bier hebben, sittende ter eerden, inde presencie vanden anderen etende drinkende.
Item waert dat zake dat eeneghe vanden zusters by gramscepe of nydichede melcanderen smeten oft den meestere ende prieuse rebel waren met woorden oft andersins, ende tsecreet van huerlieder capittele reveleerden, tgoet vanden voirseiden hospitale sonder orlof wech gaven, vercochten of qualic ende onbehoirlic behilden oft bewaerden, die moeten zeven daghen achtereen silencie houden ende inde presencie vanden anderen zusteren ter eerden eten ende drie warften vanden voirnomde zeven daghen vasten met broot, potaigie ende bier, zonder ander voetsel.
Voert waert dat zake dat eeneghe vanden zusteren melcanderen quetsten tot lopinghe van bloed ende buylen of gaten smeten, metten hare trocken ende in gramscepen jeghen deerde wierpen, die zullen drie weken lanc de voirseyde penitencie doen.
Waert dat zake datter eeneghe zusters fornicacie ofte diefte committeerden, zullen de voirseyde penitencie doen xl. daghen lanc gheduerende.
Voert waert dat eeneghe zusters van dootslaghe vordden oft groote diefte perpetreerden oft kindt droughen, die sullen uuten voirnomden hospitale gheexpelleert ende veriaeght zijn. Maer waert dat zake dat al sulcken zustere so groote teekenen van penitencie ende berauwe van leetscepe den voirnomden meestere ende der prieuse tooghde, de zelve meester ende prieuse souden moghen uut compassien al sulcken zustere oetmoedich ende ghemanniert zijnde, wederomme roupen totten dienste vanden armen, doende dese naervolghende penitencie, te wetene: xl. daghen lanc ghevanghen in een camere etende ende drinckende vande reliquien ende overschote vanden andren zustren, ende ten ende vanden xl. daghen zal zij metten andren zusters zijn; dies sal zij noch xl. daghen terstont volghende inde presencie vanden zusters sitten ter eerden etende ende drinckende ende drie daghen elcke weke xl. daghen gheduerende silencie houden, ende inde zelve drie daghen anders niet eten noch drincken dan broot, potaige ende bier; dat vulcommen zijnde, zal wederom commen in hueren eersten staet van religioene, maer daer naer meer simpele ende oetmoedich zijnde dan zij te voiren ghezijn hadde, altijts meenende ende dinckende haer ghebreken ende zonden te beteren zonder wederom te vallene inde zelve ghebreken of andere.
Niet jeghenstaende dien, de voirnomde meestere ende prieuse vande peynen, penitencien ende articulen boven verclaert, waert dat openbaer bleke datmen uut teerder complectie, outheden oft ziecheden de zelve peynen, penitencien ende articulen met en coste vulcommen ende ghedoen, zouden moghen gracie doen ende dispenseren, veranderende in sochter penitencie naer tgroot berauu, ende de zelve penitencie cortten naer haerlieder discrecie.
Elc wachte hem van mesdoene.